ΣΥΛΛΟΓΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ: Υπάρχει
συλλογική ευθύνη; Ή είναι ένα υπόλειμμα του ημιπρωτόγονου παρελθόντος μας; Ας
αφήσουμε το παρελθόν κι ας έρθουμε στην εποχή μας, με παραδείγματα γνώριμα. Έφταιγαν
συλλογικά ή όχι οι Γερμανοί για το Άουσβιτς ή τον β' παγκόσμιο; Έφταιγαν οι
Έλληνες για τη δικτατορία ή όχι; Φταίνε οι Αμερικάνοι πολίτες για τις πράξεις των ηγετών τους; Συνήθως λέμε
φταίχτη όποιον εν γνώσει του κάνει κάτι κακό, ή ανέχεται κάτι κακό. Ο βαθμός
πληροφόρησης του κόσμου διαφέρει από περίπτωση σε περίπτωση. Είναι γεγονός πως
όταν η πληροφόρηση που έχεις είναι άκρως ελεγχόμενη από το κράτος, η κοινή
λογική δεν είναι αρκετή για να αντισταθεί στην πλύση εγκεφάλου. Και ναι μεν
παντού είναι ελεγχόμενη, από τους ισχυρούς, η πληροφόρηση, αλλά έχει σαφώς
μεγάλες διακυμάνσεις ο έλεγχος αυτός. π.χ. άλλο σε δικτατορία, άλλο σε αστική
δημοκρατία. Έπειτα είναι το κατά πόσο μπορεί πρακτικά και εφικτά κάποιος, ή
ελάχιστοι, που δεν αποδέχτηκαν την προπαγάνδα, να αντισταθεί υπό καθεστώς
τρόμου. Η εσωτερική γερμανική αντίσταση κατά τον Β' παγκόσμιο ήταν
ελάχιστη, ακόμα κι αν σε πολλούς -δε ξέρει κανείς σε πόσους- Γερμανούς δεν άρεσε
η τακτική του Χίτλερ να κατακτήσει τον κόσμο. Από την άλλη, πρέπει να είσαι
τελείως δειλός ή ρομπότ ή δούλος ώστε να εκτελείς γυναικόπαιδα και να καις χωριά
για ψύλλου πήδημα, υπακούοντας. (Δε γνωρίζουμε να έγινε ανταρσία ποτέ κάποιας
στρατιωτικής υποομάδας της Βέρμαχτ σε κανένα μέτωπο). Ή να απολογείσαι πως δεν
ήξερες τι συνέβαινε 500 μ. από το σπίτι σου, στο Άουσβιτς. Έστω όμως πως ο
τρόμος αναγκάζει τον άνθρωπο να σιωπά, οπότε δεν είναι ένοχος. Όταν οι συνθήκες
είναι πιο ελεύθερες, τότε πρόβλημα καταπίεσης δεν υπάρχει. Υπάρχει ίσως πρόβλημα
αδιαφορίας. Π.χ. δεν είναι ένοχος ο πολίτης μιας χώρας δημοκρατικής που κάθεται
στον καναπέ του τρώγοντας πίτσα και βλέποντας το στρατό της χώρας του να σφάζει
αμάχους; Κατά πόσο όμως είναι ενοχή η αδιαφορία; Ξέρουμε πως με τέτοια ζωή και
τέτοιους ρυθμούς αγχωτικούς, ο καθένας είναι πολυάσχολος ώστε να ενδιαφερθεί για
οτιδήποτε εκτός από το φαί και λίγη ξεκούραση. Αν όμως έχεις γνώμη, τότε πρέπει
να ενδιαφερθείς να μάθεις, κι επειδή όλοι έχουν γνώμη ή μάλλον άποψη, αν τους
ρωτήσουν, όλοι ευθύνονται για ένα μέρος της άγνοιάς τους. Δεν είναι
αρκετά μεγάλη όμως η ευθύνη αυτή, ώστε να δικαιολογείται τιμωρία και κατάκριση.
Τιμωρία δικαιολογείται μόνο όταν η συμπεριφορά ξεπεράσει κάποια όρια και πάψει
να είναι ανοχή, γινόμενη ενεργητική συγκατάθεση και συμμετοχή και συνεχής
συνεργασία. Αλλά και πάλι, πρέπει να γνωρίζεις τις συνθήκες (αν υπάρχει απειλή,
τρομοκρατία, πλύση εγκεφάλου) ώστε να κρίνεις σωστά. Αν υπάρχει συμμετοχή υπό
καθεστώς τρόμου, τότε δύσκολα αποκαλείται αυτό ευθύνη. Εξάλλου, ένα άλλο
πρόβλημα είναι το χρονικό βάθος της συλλογικής ευθύνης, αν υπάρχει αυτή. Μπορεί
κάποιος να φταίει για όσα κακά έκαναν οι πρόγονοί του πριν 200 ή 100 ή 500
χρόνια; Το μόνο που γίνεται είναι να δεις αν εγκρίνει τις άσχημες
πράξεις των προγόνων του, ακόμα και των μακρινών. Μπορεί να απαιτήσεις συλλογική
συγγνώμη για παρελθόντα λάθη (που δεν πρέπει να έχει τόσο την έννοια της
καταδίκης/επανόρθωσης, όσο την υπόσχεση ότι δε θα ξαναγίνουν αυτά), και να
κατηγορήσεις για αναισθησία αυτόν που αρνείται να παραδεχθεί τα παρελθόντα λάθη
και να δείξει μεταμέλεια, όχι όμως τιμωρία.
